Ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ, ο οποίος αναγκάστηκε να προκη-ρύξει Σύνταγμα στις 23 Δεκ. 1876.

Ιδιαίτερα επί Αμπντούλ Χαμίτ, όλοι έχουν ακούσει αυτό το όνομα, δόθηκαν πολλές ελευθερίες, σε βαθμό που μπορούμε να πούμε, τηρουμένων των αναλογιών και παρά την σατραπική του διοίκηση, πως υπήρξε η τριακονταετία της όασης για τον Ποντιακό Ελληνισμό. Τότε λειτούργησαν οι δημογεροντίες, που καθόριζαν τους φόρους ανάμεσα στους δυνάμενους να πληρώσουν και στους μη δυνάμενους, εκλέχτηκαν οι μουχτάρηδες, ιδρύθηκαν σχολεία, πληρώνονταν δάσκαλοι με υπεύθυνους του κατά τόπους επισκόπους, με εκτελεστικά όργανα τις κατά ενορία εκκλησιαστικές και σχολικές επιτροπές. Στον ημέτερο Πόντο, οι εκκλησίες και τα σχολεία που ιδρύθηκαν την εποχή αυτή, οι κληρικοί, οι δάσκαλοι και οι μαθητές, ήταν περισσότεροι του πενήντα τοις εκατό των αντιστοίχων όλου του τότε υπόδουλου Ελληνισμού.

Η οικονομική άνθιση των Ελλήνων ήταν ορατή ενώ η εμπορική κίνηση ήταν στα χέρια κυρίως των Ελλήνων. Ήδη δημιουργήθηκε αστική τάξη στον Πόντο και οι τέσσερις τράπεζες στην Τραπεζούντα από τις πέντε ήταν σε ελληνικά χέρια!

Ο Δυτικός Πόντος κατεκλύσθη ιδιαίτερα η Σαμψούντα, από κύμα Καισάριων από την Καπαδοκκία, ενώ έναμεγάλο κομμάτι του πληθυσμού της περιοχής της Χαλδίας μετακινήθηκε στον από το 1878 ρωσοκρατούμενο Καύκασο (περιοχή Καρς).

Σχεδιάγραμμα της Τράπεζας Καπαγιαννίδη στην Τραπεζούντα και φωτογραφία ανώτερων υπαλλήλων με τον Άλκη Καπαγιαννίδη στο κέντρο

Περί τα τέλη του 19ου αιώνα δημιουργήθηκαν αντιπολιτευτικές δυνάμεις ενάντια στο απολυταρχικό καθεστώς Σουλτάνου, με κυρίαρχη ιδεολογία την δημιουργία ενιαίας εθνικής συνείδησης, την κατάργηση του Οθωμανισμού και την εγκατάσταση του Τουρκισμού, και το Οθωμανός να αντικατασταθεί με το Τούρκος! Έτσι προέκυψε η νεοτουρκική επανάσταση, δεκαπέντε χρόνια πριν την ανταλλαγή, εποχή που η κοινή γνώμη σε μεγάλο βαθμό έκλινε υπέρ μιας ελληνοοθωμανικής συνύπαρξης, έστω δύο ταχυτήτων, αλλά με πρώτη ταχύτητα αυτήν των Ελλήνων, που σταδιακά θα υποκαθιστούσε τους Οθωμανούς που μετεξελίχθηκαν οριστικά σε Τούρκους και μέσα σε λίγα χρόνια βοηθούντων και των ιστορικών γεγονότων, Βαλκανικοί πόλεμοι, Α´ παγκόσμιος πόλεμος και ανατράπηκαν τα πάντα.

Οι νεότουρκοι του 1908, έβγαζαν προς τα έξω έναν εθνικισμό, τον παντουρκισμό, που εκφραζόταν με το σύνθημα, η Τουρκία στους Τούρκους, κάτι που προδιέγραφε την τύχη των υποδούλων μη Τούρκων.

Προπαγανδιστική λιθογραφία των Νεοτούρκων με σύνθυμα “Ενωμένοι για την πατρίδα” που απεικoνίζει τις διάφορες φυλές της Οθωμ. αυτοκρατορίας.

Τότε άρχισε η αντίστροφη μέτρηση, σε ότι μας αφορά, για το γένος, τους πατέρες και τους προγόνους μας γενικά. Στα λίγα κατοπινά χρόνια, οι διεθνείς πολιτικές εξελίξεις και οι πολεμικές συγκρούσεις, απλώς επιτάχυναν τα γεγονότα και επέφεραν το μοιραίο. Θα έλεγα, ότι δημιούργησαν για τους θύτες Τούρκους, ένα άλλοθι, που αδιάντροπα επικαλούνται. Αξίζει να τα δει κανείς από πολιτικής απόψεως, γιατί έτσι μόνον μπορεί να εξηγήσει, πως ένας λαός φιλήσυχος, φιλόξενος, αμαθής, ράθυμος, προληπτικός και δεισιδαίμων, μετατράπηκε σε ληστή, βιαστή, κακούργο, δολοφόνο και γενοκτόνο.

Οι Βαλκανικοί πόλεμοι έχουν πληγώσει το εθνικό τους γόητρο, η συρρίκνωση των Ευρωπαϊκών τους εδαφών άλλο τόσο, οι μουσουλμάνοι πρόσφυγες από την Βαλκανική, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες, υποδαύλιζαν το μίσος κατά των χριστιανών. Τότε άρχισε το οικονομικό μποϋκοτάζ εις βάρος των χριστιανών και οι πρώτες ανεξιχνίαστες δολοφονίες.Την ίδια εποχή έχουμε και γραπτές μαρτυρίες για την αλλαγή πολιτικής, όπως την διακήρυξη του μυστικού συμβουλίου του 1911 στη Θεσσαλονίκη, ότι πρέπει να ξεκαθαρίσουμε μια για πάντα με τους μισητούς χριστιανούς της αυτοκρατορίας. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος έδωσε την ευκαιρία προς τούτο, με τη δικαιολογία, ότι Ελλάδα και Τουρκία βρέθηκαν σε αντίπαλα εμπόλεμα στρατόπεδα. Έχει πολύ μεγάλη σημασία να δει κανείς τον αγώνα που δίνανε τα κράτη και οι ηγέτες τους, με ποιο συνασπισμό θα συμμαχήσουν.

Η Ελλάδα πλήρωσε ακριβά αυτή την κρίσιμη επιλογή, αλλ’ ήταν βέβαιο, ότι δεν θα ήταν με εκείνους που θα ήταν η Τουρκία. Διότι ήδη μπήκε σε λειτουργία ο μηχανισμός διαμελισμού της Τουρκίας, από την στιγμή που η τελευταία άρχισε να αλληθωρίζει προς την ανερχόμενη, ενοχλητική και επικίνδυνη Γερμανία, που μπήκε δραστικά στην ανοικοδόμηση της Τουρκίας. Από αυτήν προέρχονταν οι συμβουλές και υποδείξεις, μέχρι και οι αποστολές τεχνικών και στρατιωτικών, για εφαρμογή των σχεδίων εθνοκάθαρσης της Τουρκίας, που θα την εγκαθιστούσα ως εθνικό κράτος με την ένταξη, απομάκρυνση, ή εξόντωση των αντιφρονούντων χριστιανών.

Πάντα ταύτα δεν θα συνέβαιναν, και η απόβαση στην Σμύρνη, η κατάληψη της Ανατολικής Θράκης και η δημοκρατία του Πόντου θα ολοκλήρωναν την μεγάλη ιδέα του Έθνους, εάν ως προείπαμε τα συμφέροντα των συμμάχων μας φανερά ή κρυφά και η Οκτωβριανή επανάσταση που επήλθε κατ’ εκείνα τα χρόνια, δεν άλλαζαν άρδην το πολιτικό σκηνικό. Ειδικά για τους χριστιανούς Πόντιους πατέρες μας η τύχη τους είχε προγραφεί.

Αλλά ας ανατρέξουμε στην εξέλιξη των ιστορικών δεδομένων. Ήδη από το 1915-16, εποχή των επιχειρήσεων του Τσανάκ-Καλέ, γνωστές από το ομώνυμο τραγούδι, επιχειρήθηκε μαζική εξόντωση των ελληνικών παραλιακών πληθυσμών, που όπως είναι γνωστό ήταν πολυπληθείς και συμπαγείς εκεί. Εφευρέθηκε το επιχείρημα οτι συνιστούν πολεμικό κίνδυνο υπέρ των αντιπάλων Αγγλογάλλων και για τον ημέτερο Πόντο υπέρ του αιωνίου εχθρού τους, των Ρώσσων και προέβησαν σε γενοκτονία, με την ακριβή του όρου έννοια, υπό μορφή απανθρώπων εκτοπίσεων.

Υπολογίζεται ότι η περίοδος αυτή των διώξεων στοίχισε στον Πόντο 250.000 ανθρώπινες υπάρξεις και αφορούσαν κυρίως την πέραν της Τρίπολης και Κερασούντας περιοχή, δηλαδή τον Δυτικό Πόντο, μιας και η Τραπεζούντα, η Ματσούκα, η Κρώμνη και η Σάντα, βρέθηκαν υπό Ρωσσική κυριαρχία. Ανεξήγητη ή τουλάχιστον δεν έχει διευκρινιστεί, γιατί οι Ρώσοι σταμάτησαν στον Χαρσιώτη ποταμό και δεν προχώρησαν δυτικότερα όπως θερμοπαρακαλούσαν οι Πόντιοι.

Εν πάση περιπτώσει αυτές ήταν οι βουλές των μεγάλων και οι τύχες των προγόνων μας ήταν άθυρμα στα χέρια τους. Και δεν ήταν μόνον αυτό. Ενώ η Τουρκία βγήκε ηττημένη από τον πόλεμο και η διάλυσή της παιζόταν στα τραπέζια των συνδιασκέψεων και η ιδέα του ανεξάρτητου Πόντου φούντωνε στις καρδιές των Ποντίων, τότε άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για τον Ελληνισμό.

Οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα και διεθνώς με την επικράτηση των μπολσεβίκων στη Ρωσσία, δημιούργησαν νέα τάξη πραγμάτων στο στρατόπεδο των νικητών που θεωρητικά βρέθηκε και η Ελλάδα.

Σφαγές χριστιανών της Ανατολής

Όπως έλεγε ο Νεοκλης Σαρρής, στο Γ´ Παγκ. Συνέδριο, η Οθ. Αυτοκρατορία κινδύνεψε δύο φορές να διαμελισθεί, αλλά σώθηκε χάρις σε δύο κοσμοϊστορικές επαναστάσεις. Την μία με την Γαλλική Επανάσταση τότε που την διαφύλαξε η ιερή συμμαχία των Ευρωπαίων ηγεμόνων για ίδιο όφελος και δεύτερον η Οκτωβριανή, όχι τόσο με την υλική και ηθική βοήθεια του Λένιν προς τον Κεμάλ, όσο εξ αιτίας της σύγχυσης και του πανικού που προκάλεσε στους συμμάχους η εδραίωση των Μπολσεβίκων. Προ της διασφάλισης των συμφερόντων τους οι σύμμαχοι, δεν δίστασαν να θυσιάσουν τα προαιώνια δίκαια του Ελληνισμού και ιδιαίτερα των Ποντίων, γιατί έκριναν, ή μάλλον δεν έκριναν την Ελλάδα ικανή να ελέγχει τα στενά και την δίοδο του Καυκάσου.

Σφαγές έξω από την Κερασούντα

Έτσι εξέθρεψαν τον Μουσταφά Κεμάλ, με τον έναν ή άλλο τρόπο, οι μεν Ιταλοί και Γάλλοι σχεδόν φανερά, οι Ρώσσοι με προκλητική συνθήκη φιλίας και βοηθείας, (Συνθήκη Μπρεστ – Λιτόφσκ, που όδηγησε στην προσφυγιά τους Καυκασίους Πόντιους, με την απόδοση του Καυκάσου στην Τουρκία), οι Αμερικανοί πήραν πίσω τα υπέρ της ανεξαρτησίας των λαών δόγματά τους, ενώ οι Άγγλοι ακόμη ελέγχονται για την διφορούμενη πολιτική τους.
Σε ότι αφορά τον ημέτερο Πόντο των πατέρων μας, αυτός αφέθηκε απ’ όλους στο έλεος των τσετών του διαβόητου Τοπάλ Οσμάν, αλλά και του τακτικού στρατού, για να αποδεκατισθεί πλήρως. Οι πόλεις είδαν να σφάζονται οι άνδρες τους εν μέση οδώ και εν πλήρη ημέρα, τα δε χωριά με τον πληθυσμό τους παραδόθηκαν εις το πυρ και τον όλεθρο. Τα όρη, τα βουνά, οι χαράδρες και οι κοιλάδες του Πόντου και του εσωτερικού της χώρας έχουν ποτισθεί με αίμα και έχουν σπαρθεί με τα κόκαλα του ημίσεως της Ελληνικής φυλής και μάλιστα αφορούσε το ακμαιότερο και θαλερώτερο κομμάτι από άποψη ηλικίας, πλούτου και πνεύματος.

Πολλοί διέφυγαν στη Ρωσσία και μέσω των λιμανιών της έφθασαν, στην Ελλάδα, ενώ όσοι απέμειναν ανταλλάχθηκαν ως εμπόρευμα με την συνθήκη της Λωζάνης με τους μουσουλμάνους της Ελλάδας. Αυτά μεν είναι σε συντομία η γενική ιστορική εικόνα της εποχής εκείνης. Δεν μπορεί όμως ένας που επιχειρεί μια τέτοια αναφορά, να μην σταθεί σε κάποια τραγικά και χαρακτηριστικά γεγονότα, που σηματοδοτούν την έννοια του όρου της γενοκτονίας. Διότι δε μπορεί οι σφαγές που έγιναν στις άλλοτε ανθούσες πόλεις του Πόντου, συστηματικά από το 1914 και ύστερα, οι σκοτωμοί αθώων ανδρών, ή γυναικών, αλλά και παιδιών, γέρων και αρρώστων, να ήσαν αποτελέσματα στρατιωτικών μέτρων, μέτρων ενός αμυνομένου κράτους εναντίον ανατρεπτικών στοιχείων, όπως πιστεύουν οι εκτελεστές τους και αργότερα και άλλοι. Ή μέτρων εναντίον λιποτακτών, τρομοκρατών, συμμοριτών, ληστοσυμμοριτών, προδοτών, οι ο-ποίοι έπρεπε να θανατωθούν συν γυναιξί και τέκνοις. Αλλά και οι διωγμοί, οι κακουργίες και κακουχίες σε βάρος εκατοντάδων χιλιάδων Ποντίων των πόλεων και των χωριών, που οδηγήθηκαν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες στο εσωτερικό της Ανατολίας για να χαθούν ή να πεθάνουν εκεί, ή και συνήθως πολλοί πριν φθάσουν εκεί, ήταν θύματα αδήριτων στρατιωτικών νόμων.

« Ή μήπως υπήρχε πρόθεση να εξοντωθούν κατ’ αυτόν τον τρόπο? »

Περιμένοντας τα πλοία που δεν έρχοταν …

Η συναισθηματική φόρτιση, κάτω από την οποία ομιλούμε μας υποχρεώνει να τονίσουμε ότι αυτά που συνέβησαν τότε, συνιστούν γενοκτονία, κατά το γράμμα και το πνεύμα που δίνει σήμερα το διεθνές δίκαιο και οι διεθνείς συμβάσεις. Επί πλέον, όπως λέγει ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης, ήταν μια γενοκτονία αλλά τούρκα, πονηρή, ανατολίτικη, πλιατσικολογική. Διότι οι καλούμενες εκτοπίσεις αμάχων και γυναικοπαίδων με τις εξοντωτικές οδοιπορίες, ήταν ένα διαβολικό σύστημα πονηρά οργανωμένο, που επέφερε τον εξευτελισμό του ανθρώπου, ή τον θάνατο από το ψύχος ή την πείνα. Παράλληλα θα πρέπει να αναδείξουμε το μέγεθος της θυσίας εκείνων, αλλά και αυτών που πρόβαλλαν την αδάμαστη θέληση τους να προασπίσουν την τιμή, περιουσία και αξιοπρέπεια της οικογένειας και να διεκδικήσουν την ελευθερία και αυτονομία τους, όταν το επέτρεψε η νίκη των συμμάχων, στο στρατόπεδο των οποίων βρέθηκε η Ελλάδα, και τον διαφαινόμενο διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ιδίως με τις εξαγγελίες του Αμερικανού προέδρου W. Wilson και μάλιστα, κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες. Διότι ήταν ο Πόντος τόσο μακριά, τόσο αβοήθητος και τόσο μόνος! Γιατί και εκεί ρίγησαν καρδιές, σκίρτησαν ψυχές, και άστραψε το βλέμμα. Αλλ’ήταν ο Πόντος τόσο μακριά, τόσο αβοήθητος και τόσο μόνος ...

Βλέπουμε λοιπόν πως ενώ κατ’ αρχήν βγήκαν στα βουνά και οργάνωσαν ομάδες αυτοάμυνας από έσχατη ανάγκη, ή για να αποφύγουν τα εφιαλτικά αμελέ ταμπουρού, χαρακτηρίσθηκαν τότε, αλλά και μέχρι τώρα η σύγχρονη τουρκική ιστοριογραφία και πολιτική επιμένει να τους θεωρεί ως ληστές και τρομοκράτες. Και ανερυθρίαστα ομιλούν πως αυτοί, δηλαδή οι αντάρτες μας προέβησαν σε γενοκτονία εις βάρος τους.

Οποίος παραλογισμός!

Ενώ λοιπόν αυτή είναι η φρικαλέα εικόνα εξόντωσης ενός τμήματος του Ελληνικού λαού, αριθμητικά σεβαστού, παρατηρούμε σχετική αποσιώπηση από τα βιβλία της Ιστορίας. Ακόμη και η Μικρασιατική καταστροφή, μέσα στην οποία εντάσσεται το δεύτερο και αγριότερο μέρος της γενοκτονίας, δεν έτυχε της δέουσας προβολής, στις διάφορες εθνικές αναφορές. Η πιο πειστική αιτιολογία είναι προκύψασα ελληνοτουρκική προσέγγιση και η υπογραφή φιλίας. Έφθανε να μη ξυθούν πληγές, να μη δημιουργηθούν εντάσεις, να μη φουντώσουν εθνικισμοί και προκληθούν ρήγματα στις ισορροπίες. Βολεύτηκαν βέβαια οι Τούρκοι με την λήθη της γενοκτονίας. Η Ελλάδα όμως έχασε μία από τις λαμπρότερες σελίδες της ιστορίας της, που αναφερόταν στον Πόντο. Διότι υπερίσχυσε η Ελληνοτουρκική φιλία. Όσο υπάρχουν σκοπιμότητες, που θέλουν την Τουρκία ηθικά ακέραιη, φοβούμαι πως δύσκολα θα πετύχουμε την πιο ανώδυνη διεκδίκηση. Την έκφραση μιας απλής συγγνώμης από μέρους της. Η ομόφωνη αναγνώριση από την Βουλή των Ελλήνων της 19ης Μαΐου, ως ημέρας μνήμης, θα έπρεπε να μην αφεθεί στους ισχνούς ώμους των ποντιακών σωματείων.

Έπρεπε η ίδια η Βουλή και οι κυβερνήσεις της Ελλάδας, πιεζόμενη από το λόμπυ των ποντίων βουλευτών, δεν ξέρω αν υπάρχει, αλλά θα ήθελα να υπάρχει, να το προωθήσει στον ΟΗΕ και στους άλλους διεθνείς Οργανισμούς και Ευρωπαϊκά φόρα, για διεθνή αναγνώριση. Μόνον τότε πιστεύουμε, πως θα αναπαυθούν οι ψυχές των θυμάτων των εθνικιστών της Τουρκίας.

Κυρίες και κύριοι.
Έχει νόημα για μας η ιστορική μνήμη. Όχι για να καλλιεργήσουμε την μισαλλοδοξία, την ξενοφοβία και τον όποιας μορφής ρατσισμό. Θέλουμε την ιστορική μνήμη για να κρατήσουμε τον δεσμό μας, την φωνή μας, την κραυγή του αίματός μας. Για να βάλουμε σημάδια στο δρόμο μας, να μη χαθούμε στην ατέλειωτη οδύσσεια της πορείας μας. Σήμερα η Ευρώπη δοκιμάζει τα πρώτα της βήματα για την παγκόσμια κοινότητα των λαών. Και τώρα πολλοί είναι αυτοί που φοβούνται πως μπορεί να χαθούμε σε αυτήν την ειρηνική πνευματική μάχη. Αλλά δεν θα χαθούμε. Γιατί έχουμε την πανοπλία μας! Ας μη γελιόμαστε! Δεν είναι για γεράματα η Ποντιακή ψυχή! Είναι η ψυχή που έστησε Μαραθώνες στην Σάντα, στην Μπάφρα και σ’ όλο τον ιστορικό Πόντο. Γιατί κατά τον Παλαμά, όταν η ψυχή στήνει Μαραθώνες, τότε γεννιούνται Παρθενώνες! Γιατί βλέπουμε διπλάσιες και πολλαπλάσιες ποντιακές λύρες σήμερα. Αιωνόβιο το δένδρο μας, ανθεί και φέρει κι άλλο!

Ο Πόντος ζει και προχωρεί νικώντας. Είναι μια νίκη ζωντανή και ολοφώτεινη, που λαμποκοπά στα μάτια των παιδιών μας, που φέρνει την ατμόσφαιρα αδελφικά και ποντιακά και σε αυτή την εκδήλωσή στην καρδία της Ελβετίας και της Ευρώπης την ιστορική Ζυρίχη. Φίλοι μου, αδελφοί μου, νασάν εμάς …

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Aγτζίδης Β., Παραευξείνιος Διασπορά, Αφοί Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 2001
Ενεπεκίδης Π., Γενοκτονία στον Εύξεινο Πόντο, Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονικης, Θεσ/νίκη 1996
Σαρρής Ν., Πρακτικά Γ’ Παγκ. Συν. Ποντίων, 1992
Φωτιάδης Κ., Η εθνοκάρθαση των Ελλήνων του Πόντου, Μαλλιάρης-Παιδεία, Θεσ/νίκη 2008
Χαραλαμπίδης Μ., Το Ποντιακό ζήτημα σήμερα, Στράβων, Αθήνα 2006
Ψαθάς Δ., Γη του Πόντου, Ψαθά Μαρία, Αθήνα 1966